Οι φυσικοί λίθοι αποτέλεσαν αναπόσπαστο κομμάτι της εξέλιξης των ανθρωπίνων κοινωνιών, συμβάλλοντας δραστικά στην επικράτηση του ανθρώπου στη γη. Κατά την λίθινη εποχή, ο άνθρωπος χρησιμοποιεί την πέτρα για την κατασκευή εργαλείων και όπλων ακατέργαστη, ενώ αργότερα την επεξεργάζεται και την χρησιμοποιεί συστηματικά. Στον ελλαδικό χώρο οι αρχαιολογικές έρευνες έχουν φανερώσει την πρώιμη σχέση του ανθρώπου με την εξόρυξη και την επεξεργασία φυσικών λίθων. Έτσι, στο Βράχο Πετρωτών Ροδόπης σώζονται προϊστορικά λατομεία πυριτόλιθου, ενώ στο νεολιθικό οικισμό της Μάκρης (6η χιλιετία π.Χ.), η προμήθεια των πρώτων υλών γινόταν από κοντινές τοποθεσίες αλλά και από τη Σαμοθράκη.

Στην περιοχή της Θράκης η μεγάλη ποικιλία λίθινων ανασκαφικών ευρημάτων διαφόρων χρήσεων, φανερώνει από πολύ νωρίς την σημαντική εξέλιξη της τεχνικής επεξεργασίας της πέτρας, τη λιθοτεχνίας. Στην ευρύτερη Ελλάδα η χρήση των φυσικών λίθων ως δομικών υλικών ξεκινάει 7ο αι. π.Χ. Ως δομικά υλικά χρησιμοποιήθηκαν τόσο ιζηματογενή (πορόλιθοι, ψαμμίτες, ασβεστόλιθοι), όσο μεταμορφωμένα (γνεύσιοι, σχιστόλιθοι, μάρμαρα), και πυριγενή (πλουτωνικά, ηφαιστειακά) πετρώματα. Αξιοθαύμαστα αρχαία μνημεία του βόρειου ελλαδικού χώρου είναι κατασκευασμένα από ανάλογα δομικά υλικά (π.χ. ο τάφος του Φιλίππου στη Βεργίνα και το τείχος της μεγαλιθικής ακρόπολης της Ισμάρας, κοντά στη Μαρώνεια Κομοτηνής).
Κάστρο Μεζέκ

Όμως, ο φυσικός λίθος με την μεγαλύτερη σημασία τόσο στην αρχαιότητα όσο και στις μέρες μας, είναι το μάρμαρο. Άρχισε να χρησιμοποιείται μεταξύ του 6 ου – 5 ου αι. π.Χ. και πολύ γρήγορα διαδόθηκε η χρήση και η σπουδαιότητά του σε όλο τον τότε γνωστό αρχαίο κόσμο. Λατομεία μαρμάρου υπήρχαν στην Αττική (Πεντέλη),στην Πάρο “παρία λίθος”, αλλά και στην Θάσο, όπου το λατομείο της Αλυκής, αποτέλεσε μία από τις κύριες πηγές μαρμάρου στη Θάσο από την κλασική περίοδο έως τα βυζαντινά χρόνια.

Στα Πετρωτά Έβρου, ήδη από την κλασσική εποχή μαρτυρείται η εξόρυξη των ηφαιστειακών πετρωμάτων της περιοχής. Σε μικρή απόσταση από το χωριό Πετρωτά και τα σημεία λατόμησης, εντοπίζονται μνημεία διαφόρων ιστορικών περιόδων κατασκευασμένα από αυτό το ηφαιστειακό πέτρωμα. Ο θρακικός τάφος στη θέση Μάλτεπε στο Μεζέκ της Βουλγαρίας (4 ος αι. π.Χ), το κάστρο Πετρωτών (Παλαιόκαστρο), το κάστρο του Μεζέκ και η μήκους γέφυρα στο Σφίλενγκραντ (έτος κατασκευής 1529) αποτελούν τέτοια παραδείγματα.

Η εξόρυξη του δομικού αυτού υλικού πραγματοποιούταν σε υπέργεια ή υπόγεια μικρά λατομεία, την ονομασία των οποίων η ντοπιολαλιά των Πετρωτιωτών τα αναφέρει ως «μαντένια». Στο πέρασμα των ετών, από την αρχαιότητα μέχρι τον 20 ο αι., ο τρόπος εξόρυξης διαφοροποιήθηκε στο ελάχιστο. Σφήνες, σμίλες και λοστοί, αντιπροσωπεύουν τα εργαλεία χειρός που χρησιμοποιούνταν, ενώ κλιμακωτά μέτωπα χαρακτήριζαν τα λατομεία, όπου το εξορυσσόμενο πέτρωμα έπρεπε να είναι συμπαγές, υγιές και χωρίς εσωτερικές ατέλειες.

Λατομεία

Γίνεται αντιληπτό ότι η λατόμηση των ηφαιστειακών πετρωμάτων της περιοχής των Πετρωτών, λειτούργησε διαχρονικά ως μοχλός οικονομικής ανάπτυξης για τους κατοίκους του χωριού. Από τα μέσα της Οθωμανικής περιόδου μέχρι και τα μέσα του 20 ου αι. η εξόρυξη, η επεξεργασία αλλά και η εμπορία της πέτρας ήταν από τις κυριότερες ασχολίες των κατοίκων. Τα τεμάχη του φυσικού λίθου που εξορύσσονταν, χρησιμοποιούνταν ως δομικά υλικά για ναούς και οικίες, αλλά και για την παραγωγή χρηστικών αντικειμένων της καθημερινής ζωής όπως, μυλόπετρες, στόμια πηγαδιών και κρουνών, χερόμυλους, και γουδιά.

Κάστρο Μεζέκ

Στην σημερινή εποχή, η λατομική δραστηριότητα η οποία αντιλαμβάνεται μόνο τις δομικές ιδιότητες των περιβαλλόντων ηφαιστειακών πετρωμάτων αποτελεί παρελθόν για την περιοχή των Πετρωτών. Στους γύρω λόφους του χωριού απομένουν τα αποτυπώματα των παλιών αυτών εργασιών, ενώ στο κέντρο του χωριού το Μουσείο Πέτρας συγκεντρώνει τα διασωθέντα στην πάροδο των ετών λαογραφικά και πολιτιστικά στοιχεία της περιοχής. Όμως, την τελευταία δεκαετία, και στην βάση μακρόχρονων επιστημονικών ερευνών, έρχεται στο φως και πάλι η δυνατότητα αξιοποίησης των ηφαιστειακών πετρωμάτων της περιοχής των Πετρωτών, ως μοχλού οικονομικής ανάπτυξης. Ο φυσικός ζεόλιθος των Πετρωτών χαρακτηρίζεται από ένα ευρύ φάσμα χρήσεων στην γεωργία, στην κτηνοτροφία, στην ιατρική, αλλά και ως διακοσμητικός λίθος. Έτσι, η εκμετάλλευση του φυσικού ζεόλιθου των Πετρωτών, μπορεί να αποτελέσει μια οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμη δραστηριότητα. Μέσω της απόλυτης γνώσης της τοπικής ιστορίας και του σεβασμού των λαογραφικών και πολιτιστικών στοιχείων μπορεί να συμβάλει στην δημογραφική τόνωση και στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής.

 

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Βαβελίδης, Μ., Μέλφος, Β., Κιουρτζόγλου, E., και Τσατσοπούλου, Π., 2003. Λατομική δραστηριότητα στην περιοχή Μεσημβρίας-Ζώνης Έβρου κατά την αρχαιότητα. Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη (ΑΕΜΘ), 15, 33-45

Μέλφος, Β., Στρατούλη, Γ., Βαβελίδης, Μ., και Ευστρατίου, Ν., 2001. Προέλευση και η διακίνηση των πρώτων υλών για την κατασκευή των λειασμένων λίθινων εργαλείων από το νεολιθικό οικισμό Μάκρης Εβρου. Αρχαιομετρικές μελέτες για την Ελληνική Προϊστορία και Αρχαιότητα. Επιστ. Επιμέλ.: Μπασιάκος Ι., Αλούπη Ε., Φακορέλλης Γ. ΕΑΕ & ΚΜΑΜ, Αθήνα, 763-778.

Μέλφος, Β., και Βαβελίδης, Μ., 2000. Η κατεργασία του λίθου και η λατομική δραστηριότητα κατά την αρχαιότητα: ίχνη λατόμευσης στη Μαρώνεια του Νομού Ροδόπης, Θεσσαλονικέων Πόλις, 2, 63-76.

Ορλάνδος, Α., 1958. Τα υλικά δομής των αρχαίων Ελλήνων. Τευχ. 2. Τα μέταλλα, το ελεφαντοστούν, τα κονιάματα και οι λίθοι. Βιβλιοθήκη της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας, 37, 427σ.

Φωτιάδης, Μ., Παπαγιάννη, Δ., και Ευστρατίου Ν., 2001. Πετρωτά Θράκης: Προϊστορικό λατομείο πυριτόλιθου. Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη (ΑΕΜΘ), 15, 9-17 Βαβελίδης Μ., Χοτζίδης Α., και Μέλφος Β., 2007. Λατομεία και λατόμοι στη Θράκη. Στοιχεία για την αρχαία και σύγχρονη εποχή, Πρακτικά Ημερίδας: Δυνατότητες ανάπτυξης στο Βόρειο Έβρο: Πολιτισμός, ορυκτοί πόροι και περιβάλλον, Πετρωτά Έβρου, 4/8/2007.